Już 14 grudnia w ramach Europejskiego Festiwalu Miasto Nauki Katowice zostanie dwukrotnie zagrana opera Karola Nepelskiego, oparta na powieści Stanisława Lema, w reżyserii Waldemara Raźniaka, współprodukowana przez Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. Dzieło bada granice nauki, wiary i ludzkiej egzystencji w obliczu nieznanego. W operze tradycyjny śpiew zastępuje wokal generowany algorytmicznie z użyciem sztucznej inteligencji, uzupełniony improwizacją wokalistki. Orkiestra, w pełni zintegrowana z narracją, tworzy dynamiczny świat dźwiękowy, odzwierciedlając zmienność i tajemnicę planety Solaris – oceanu nieprzeniknionej obcości, który konfrontuje bohaterów z ich emocjami i przeszłością.
W obliczu katastrofy, do kogo należałoby się dzisiaj modlić? Do któregoś z bóstw, a może do sztucznej inteligencji? Może właśnie do niej, skoro wiara w człowieka zawodzi, do niedawna rzekomo ujarzmiona przyroda na nowo zaczęła się buntować, a paradoksy ludzkiej egzystencji pomimo wielowiekowego namysłu uczonych wciąż pozostają nierozstrzygalne? Umysł ludzki w chwilach słabości podsuwa to, z czego korzysta od zawsze – ludowe bajki, wierzenia, tradycje, teorie spiskowe – w nowych i starych wcieleniach. To łatwiejsze, bowiem wiara w naukę wymaga czasu i poświęceń; tu nie ma prostych recept. Na przecięciu owych światów: naukowości i wiary, tego co praktyczne z tym co ponadzmysłowe, sprawdzalnego z przeczuwalnym, rozpoczyna swoją wędrówkę Kris Kelvin. Science-fiction, mityczny Kontakt, istnienie nieznanej cywilizacji i oddziaływanie niewytłumaczalnych sił: wszystko to zlewa się w Lemowskiej planecie-oceanie badanym przez naukowców stacji Solaris. Analizując jej promieniowanie i morfologię, w gruncie rzeczy wystawiają na próbę samych siebie, swoje emocje i przeszłość, ograniczenia i wolę przetrwania. A co, jeśli nieprzekraczalna obcość, z którą przychodzi im się skonfrontować, ma tak naprawdę źródło w nich samych?
W operze Solaris miejsce tradycyjnego wokalu operowego zajmuje śpiew generowany za pomocą algorytmu komputerowego, wspomaganego sztuczną inteligencją i wzbudzany głosami aktorów. Śpiew obecny jest też w formie improwizacji wokalistki, która wplatając się w tkankę instrumentalną komentuje niejako pulsujący i ciągle zmieniający się świat dźwiękowy Solaris. Zespół instrumentalny stanowi integralną część świata solarystycznego, a tkanka orkiestrowa zapisana jest w taki sposób, żeby elastycznie towarzyszyć akcji scenicznej, miejscami przejmując funkcję narracyjną.
Ta realizacja mocno zachwyca rozmachem i kontekstem: spory zespół wykonawczy, mnóstwo elementów wizualnych i obecność akceleratorów za sceną – to wszystko robi wrażenie. Raźniak nie dobudowuje Lemowi nowych sensów, skupia się za to raczej na kreowaniu nastroju i atmosfery. Służy temu świetna, wymowna, momentami bardzo poruszająca gra aktorska, a także warstwa muzyczna, która skutecznie buduje napięcie, a momentami dociera wręcz do granicy – bardzo uzasadnionego – drażnienia ucha.
(guldapoleca)
Śpiew obecny jest (…) w formie improwizacji wokalistki, która wplatając się w tkankę instrumentalną komentuje niejako pulsujący i ciągle zmieniający się świat dźwiękowy „Solaris”. Ale ogólnie rzecz biorąc jest to teatr mówiony, aktorski, tyle że muzyka rozbrzmiewa cały czas, a głosy śpiewane są czymś w rodzaju dodatkowych instrumentów, tyle że to, iż są wzbudzane głosami aktorów, każe je traktować zarazem jako rodzaj komentarza. (…) Niewiele ponadgodzinne dzieło robi wrażenie, muzyka świetnie oddaje dramat tej historii, która dla potrzeb libretta jest oczywiście uproszczona do wątku psychologiczno-romansowego.
(Dorota Szwarcman, polityka.pl
TWÓRCY
- Karol Nepelski muzyka
- Waldemar Raźniak libretto i reżyseria
- Lilianna Krych kierownictwo muzyczne
- Barbara Guzik scenografia i kostiumy
- Ada Bystrzycka światło
- Marek Suberlak dźwięk
- Tadeusz Pyrczak (AST) koordynacja video
- Dorota Grzywacz-Kmieć, Wioletta Brzęcka koordynacja produkcji
- Piotr Mateusz Wach (AST) konsultacje choreograficzne
- Katarzyna Gaweł, Krzysztof Sokołowski inspicjent/sufler
OBSADA
- Roman Gancarczyk Gibarian
- Krzysztof Globisz Starszy mężczyzna
- Adam Nawojczyk Snaut
- Karolina Staniec Rhea
- Krzysztof Zawadzki Kris Kelvin
Hashtag Ensemble: - Lilianna Krych dyrygentka
- Małgorzata Hlawsa flety (gościnnie)
- Łukasz Nędza saksofony (gościnnie)
- Paweł Janas akordeon
- Marta Piórkowska skrzypce
- Marta Grzywacz głos
- Aleksandra Demowska-Madejska altówka
- Robert Dacko wiolonczela (gościnnie)
- Mateusz Loska kontrabas
- Magdalena Kordylasińska-Pękala perkusja
- Bartosz Sałdan perkusja (gościnnie)
- Piotr Madej live electronics
Partnerami wydarzenia są Przestrzeń Muzyki Współczesnej Hashtag Lab, Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie.
