W roku 2024 pod auspicjami Warszawskiego Towarzystwa Scenicznego oraz Fundacji Spot.on.art została nagrana pierwsza w historii fonografii płyta monograficzna z muzyką Dawida Ajzensztadta (Davida Eisensztadta).

Poniżej prezentujemy krótki tekst o tej muzyce i jej autorze, a także wykonawców i realizatorów nagrania. Płytę można zakupić przez internet na stronie płyty gramofonowe.

MUZYKA DAVIDA EISENSTADTA CHÓRMISTRZA WIELKIEJ SYNAGOGI NA TŁOMACKIEM 

Wielka Synagoga na Tłomackiem w Warszawie została uroczyście otwarta w święto Rosz Haszana w 1878 roku. Stała się najważniejszym punktem żydowskiego życia miasta oraz jednym z najpiękniejszych budynków, jakie powstały w Polsce pod koniec XIX wieku. Synagoga zapisała się w historii również ze względu na rozbrzmiewającą w niej muzykę. Służyli w niej najwybitniejsi kantorzy tamtych czasów. Funkcjonował również chór prowadzony przez znakomitych kierowników i śpiewający przy akompaniamencie organów lub fisharmonii. Wielka Synagoga na Tłomackiem została wysadzona przez Niemców 16 maja 1943 roku, co stanowiło symboliczny moment zdławienia powstania w getcie warszawskim i zrównania dzielnicy żydowskiej z ziemią. Tradycja muzyczna, aż do tej pory, nie wróciła do tego miejsca. 

Wytrawny muzyk, kompozytor i aranżer, dyrygent i pedagog, pisarz muzyczny, autor popularnej żydowskiej encyklopedii muzycznej – tak Davida Eisenstadta przedstawiał prof. Marian Fuks, który w swoich książkach opisywał nie tylko działalność Chóru Wielkiej Synagogi na Tłomackiem w Warszawie pod jego kierownictwem, lecz także swoje osobiste wspomnienia z ich występów. 

David Eisenstadt przeszedł do historii jako jeden z najwybitniejszych przedstawicieli sztuki chóralnej w Polsce. Najsłynniejsi muzycy tamtych czasów przyjeżdżali posłuchać kunsztu jego zespołu zarówno podczas liturgii, jak i koncertów świeckich. Prywatnie Eisenstadt opisywany był jako człowiek zmienny – uczuciowy, radosny, tajemniczy, mistyczny, nonkomformistyczny. Pracując z chórem, podobno był pedantyczny, dbał o właściwy oddech, wielobarwność dźwięku, dykcję i doskonałość wykonań. 

Gdy czytaliśmy o Davidzie Eisenstadtcie i jego życiowej drodze – od małego Nasielska, przez Rygę, Wilno, Rostów i Berlin, aż do osiągnięcia najwyższej sławy w Warszawie – obudziło się w nas pragnienie, a potem marzenie usłyszenia jego muzyki ponownie. W każdej książce, w każdym artykule, w każdym wspomnieniu przedstawiany był jako najdoskonalszy żydowski artysta przedwojennej Polski. A jego muzyka? Nigdzie jej w naszym kraju nie było. Wydawało się, że wraz ze zburzeniem przez niemieckie oddziały getta warszawskiego i śmiercią rodziny Eisenstadtów – córki na Umschlagplatz, a Davida i jego żony w niemieckim nazistowskim obozie Treblince – te dźwięki przepadły dla nas na zawsze. 

A jednak, po wytrwałym szukaniu w archiwach na trzech kontynentach, ponownie wzięliśmy do ręki jego nuty. Usłyszeliśmy ponownie pieśni modlitewne, doskonałe recytatywy, a także pieśń „A jak poszedł król na wojnę” napisaną do słów Marii Konopnickiej, jednej z najwybitniejszych polskich pisarek. Dzisiaj, kiedy wróciły one w postaci pierwszego w historii nagrania, wspomnienia o Davidzie Eisenstadtcie znalazły nie tylko swoje uzupełnienie, lecz także potwierdzenie. 

W XX wieku niezliczona ilość rzeczy została zniszczona, wymazana, starta z powierzchni ziemi. Dzisiaj pokazujemy, że można jednak je odbudować, przypomnieć, wskrzesić. Kiedy wkraczaliśmy w XXI wiek, wydawało się, że już nic takiego jak wojna się nie powtórzy. A jednak – na naszych oczach znowu giną ludzie, niszczone są miasta, dziedzictwo obraca się w proch. Prezentując muzykę Eisenstadta, pokazujemy, że odrodzenie jest możliwe. Na każdego człowieka, który coś niszczy, powinien przypadać człowiek, który coś odbudowuje. Zniszczenie, niezależnie kogo i jakie, nie może wygrać. Mamy nadzieję, że i w kolejnych wiekach ludzie będą o tym pamiętać. 

David Eisenstadt (1890–1942)

Sh’chulo achulo 4:18 
WSZYSTEK ZOSTAŁO SPOŻYTE • ALL HAS BEEN CONSUMED 

Shom’oh vatismah tsiyon 4:14
JESZCZE URADUJE SIĘ SYJON • ZION IS YET TO REJOICE

L’eineinu oshku amoleinu 4:49
ZABRALI NAM OWOCE NASZEJ PRACY SPRZED OCZU • THEY STOLE FRUITS OF OUR LABOUR FROM OUR EYES

 L’cho dodi 8:08
PRZYJDŹ, MÓJ UKOCHANY • COME, MY BELOVED 

Hajom haras olom 2:46 
DZIŚ ŚWIAT ZOSTAŁ STWORZONY  • TODAY THE WORLD WAS CREATED 

Ki lo noeh 3:59
ODPOWIEDNIE TO BOGU • TO GOD IT IS FITTING 

Boruch kvod Adonoi 5:00
BŁOGOSŁAWIONY JEST MAJESTAT BOGA • BLESSED IS THE GLORY OF ADONAI 

Chassidische Klein – Rapsodie 2:52
MAŁA RAPSODIA CHASYDZKA • LITTLE HASIDIC RHAPSODY 

Winterlid 2:24 
PIEŚŃ ZIMOWA • WINTER SONG 

Iz avek tzum krig der Meilach 6:11
A JAK POSZEDŁ KRÓL NA WOJNĘ • WHEN THE KING WENT TO WAR TEKST • LYRICS M. KONOPNICKA, A. REIZEN 

CZAS NAGRANIA 44:41

WYKONAWCY:

MATCH MATCH ENSEMBLE Aleksandra Drogosz-Szymańska, Konstancja Molewska, Daria Sawczuk, Adrianna Żołnierczuk-Malec, Małgorzata Bartkowska, Ewa Kijewska, Marzena Lewandowska, Marta Schnura, Andrzej Klepacki, Paweł Kowalewski, Marcin Kuciński, Jakub Prasał, Michał Kijewski, Michał Malec 

LILIANNA KRYCH dyrygentka
WOJCIECH PARCHEM tenor 
JAKUB STEFEK fisharmonia

Reżyseria nagrania, montaż, mastering
ANTONI GRZYMAŁA, AGNIESZKA SZCZEPAŃCZYK 
Projekt i skład 
GABRIELA GOLIŃSKA 
Koordynacja merytoryczna, tekst
JAKUB STEFEK 
Tłumaczenie
ZOFIA SOCHAŃSKA 
Redakcja
MACIEJ PRZYBYLSKI 
Menedżer projektu
KACPER NOWACKI 
Produkcja
TOMASZ OLSZEWSKI POLVINYL Sp. z o.o.

Nagranie zrealizowano w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie w 2024 roku 
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, w ramach programu „Muzyczny ślad”, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca